नवरात्रातील नवा श्वास, निसर्ग जपणं हाच खरा ध्यास

नवरात्रोत्सवाचा पहिला दिवस म्हणजे घटस्थापना. एक असा क्षण जिथं श्रद्धा, परंपरा आणि निसर्ग एकत्र येतात. घराघरात देवीचा घट बसतो, पण तो फक्त धार्मिक विधी नसतो; तो जीवनाच्या चक्राचं, स्त्रीशक्तीचं आणि मातीतून उगवणाऱ्या नवजीवनाचं प्रतीक असतो.

घटस्थापनेत आपण मातीने भरलेल्या पात्रात बियाणं पेरतो. नऊ दिवसांत ही बियाणं अंकुरतात, हिरवीगार उगवतात, आणि आपल्याला शिकवतात की मातीतलं जीवन हेच खरं धैर्य, संयम आणि पुनर्निर्मितीचं दर्शन आहे. शेतीशी जोडलेलं हे एक पवित्र चित्र – जसं शेतकरी आपल्या मेहनतीनं पिक उगवतो, तसंच घटातील बियाणं आपल्याला श्रद्धा आणि संयमाचं महत्व शिकवतं.

स्त्रीशक्तीही घटस्थापनेत प्रतिबिंबित होते. घटातील पाणी, नारळ, आणि माती ही सगळी घटकं एकत्र येऊन जीवनाचा आधार दाखवतात. हेच तर स्त्रीचं स्वरूप आहे – सृजनाचं, पोषणाचं आणि संरक्षणाचं. म्हणूनच नवरात्र हा फक्त उपवास किंवा सण नाही, तो घराघरातील देवीस्वरूप स्त्रीशक्तीला मान देण्याचा उत्सव आहे.

नवरात्रातील उपवास आणि सात्त्विक आहार हे सुद्धा या परंपरेचं अनमोल दान आहे. फळं, मूळं, पालेभाज्या, तुपातले हलके पदार्थ हे सर्व शरीराला शुद्धता देतात आणि मनालाही प्रसन्न ठेवतात. आरोग्य आणि अध्यात्म यांचा संगम हीच परंपरेतील खरी शास्त्रज्ञता आहे.

घटस्थापनेतून आणखी एक मोठा धडा मिळतो – पर्यावरणाशी सुसंवाद. घटातील माती, पाणी आणि बियाणं हे आपल्याला निसर्गाशी जोडतात. आपण सजावटीसाठी पर्यावरणपूरक पद्धती वापरतो जसं की, नैसर्गिक रंग, फुलं, पानं, आणि पुनर्वापर करता येतील अशा वस्तू. परंपरेचं जतन करताना निसर्गाची काळजी घेणं, हाच आजच्या काळाचा खरा अर्थ आहे.

नऊ दिवसांनी ही बियाणं विसर्जनाच्या वेळी वाहून जातात, पण त्यामागे एक संदेश राहतो. सुरुवात आणि शेवट हे जीवनाचं चक्र आहे. देवता आपल्या घरातून निघून जातात, पण त्यांचा आशीर्वाद, त्यांची शक्ती आणि त्यांचा आत्मविश्वास कायम आपल्या मनात राहतो.

म्हणूनच घटस्थापना हा फक्त एक धार्मिक विधी नाही. तो आहे मातीचा, शेतीचा, स्त्रीशक्तीचा, आरोग्याचा आणि श्रद्धेचा उत्सव.