कोजागिरी पौर्णिमेला मसाले दुधासोबत पावभाजी का बरं?

कोजागिरी पौर्णिमा म्हणजे एक अशी रात्री, जिथे आकाश थंड प्रकाशाने झळाळतं आणि आपल्या अंतरात एक शांत जागृती असते. 
‘कोजागिरी’ म्हणजे “कोण जागा आहे?” 
खरं म्हणजे प्रथम विचार करायचा: आपण स्वतः जागे आहोत का? या रात्री, पारंपरिक पद्धतीनुसार, लोक फक्त मसाले दूध पित नाहीत तर हलकी पावभाजी, फरसाण असे पदार्थ देखील खातात, पण पोटाची वाट लावून, संतुलन राखून.

अष्टांगहृदय या महान ग्रंथात एक श्लोक आहे:
"चन्दनोशीरकर्पूरमुक्तास्रग्वसनोज्ज्वलः
सौधेषु सौधधवलां चन्द्रिकां रजनीमुखे।”

याचा अर्थ असा की चांदण्या रात्री चंदन, कापूर, मोती यांचा वापर करून केलेलं सूक्ष्म लेप प्रकाश प्रमाणे उजळते. आचार्य वाग्भट यांच्या मतानुसार, कापूर, खस, चंदन यांच्या लेपाने शरीरातील पित्त कमी होण्यास मदत होते, आणि या रात्री झोप न घेता अगदी दोन तास जागरणही सकारात्मक ठरू शकते.

कोजागिरीला चंद्र आपल्या १६ कलामध्ये असतो, असे मानले जाते. जसं चंद्रप्रकाश पाण्यावर, झाडांवर अगदी दलदलीतील गवतांवर प्रभाव टाकतो, तसा तो मानवाच्या शरीरावरही सकारात्मक रंग दाखवतो. शीतल, पांढर्या चांदण्याच्या प्रकाशात दूध किंवा गोड खाल्लं तर शरदऋतूमध्ये शरीरात उत्पन्न होणारे पित्त वाढू शकते. आणि मग आपण पावभाजी, फरसाण खाऊन पित्त आणखी वाढवतो त्यामुळे या रात्री सेवन करताना संतुलन महत्वाचं आहे.

दुर्गा माता नऊ दिवस संघर्ष करून विश्रांतीला जातात, आणि कोजागिरीच्या त्या रात्री ते पुन्हा जागृत होतात. अनेक ठिकाणी या रात्री गीते गायली जातात, भगवान विष्णू आणि लक्ष्मी मातेची विशेष पूजा केली जाते. म्हणतात, या दिवशी लक्ष्मी माता पृथ्वीवर भ्रमण करतात आणि पाहतात कोण जागे आहे. जो जागा आहे त्यालाच संपत्ती मिळते आणि ही संपत्ती म्हणजे आरोग्य, बल आणि समृद्धी. चांदण्याच्या प्रकाशात दूध पिऊन शरीर शुद्ध राहतो आणि मन प्रसन्न होते, अशी श्रद्धा देखील आहे.

आपले पूर्वज म्हणत “आरोग्यम् धनसंपदा” म्हणजेच आरोग्य हेच खरे धन आहे. आणि कोजागिरी रात्री हे धन मिळवण्याची एक संधी आहे. श्रद्धा, शुद्धता, आणि जाणीव झालेल्या जागरणाची.