लक्ष्मीपूजन: श्रद्धा आणि समृद्धीचा उत्सव

लक्ष्मीपूजनाची रात्री म्हणजे फक्त दिवे लावलेली आणि घरं सजवलेली संध्याकाळ नाही; ती एक अशी जादुई वेळ आहे जिथे उजेड आणि श्रद्धेचा संगम होतो. महाराष्ट्रातील सणपर्वांमध्ये या रात्री घरातील सर्व कोपरे स्वच्छ केली जातात, झाडे आणि फुलं नीट मांडली जातात, रंगोळी सजवली जाते, आणि प्रत्येक खिडकी, दरवाजा दिवांनी उजळवला जातो. मग त्या प्रकाशातच लक्ष्मीदेवीचे स्वागत होते. नुसते बाह्य प्रकाश नाही, तर हृदयातील स्वच्छतेचा, संस्कृतीचा आणि नैसर्गिक ऋणाचा प्रकाश आहे.

परंपरा सांगते की या रात्री लक्ष्मी देवी पृथ्वीवर भ्रमण करतात आणि पाहतात “कोठं प्रकाश आहे, कोठं अंधार”. ज्या घरात दिवे, स्वच्छता, आणि श्रद्धा असेल, तिथे ती स्थिर राहत असल्याचा विश्वास आहे. म्हणूनच अनेक श्रीमंत घरांमध्ये दिवे तर लावतातच, परंतु घरातील माती, भांडी, पूजा मंडप या सर्व गोष्टी देखील स्वच्छ करणे हे अनिवार्य मानले जाते.

कथांनुसार लक्ष्मीचा जन्म समुद्र मंथनातून झाला. अमृत, रत्न व इतर दिव्य वस्तूंना देखील त्याच प्रक्रियेत जन्म झाला. त्यामुळे पूजा विधीमध्ये गणपतींचे निमंत्रण, हार, फुलं, नैवेद्य अर्पण हे सर्व त्या जादूच्या प्रसंगाचे घटक बने आहेत. सणाच्या पारंपारिक गोड पदार्थांत मोदक, पुरणपोळी, नारळयुक्त पदार्थ हे खास स्थान राखतात.

महाराष्ट्रीय संस्कृतीत एक सुंदर रीत आहे. कोरड्या धान्यांवर जिरं-धने चुरून गोड करून अर्पण करणे. हे केवळ अन्नादर दाखवण्यास नाही, तर मातीचा, पिकांचा आदर दर्शवण्यास आहे. काही ठिकाणी गाई पालणाऱ्या गावातील खास पूजा केली जाते, म्हणजे त्या झाडांनी, मातीने, पशुपालनाने सांभाळलेल्या जीवनाला आदर प्रदर्शित करणे.

हे विधी फक्त धार्मिक क्रिया नसतात तो अनुभव आहे. दिवे लावताना मनातील अंधार, लोभी विचार आणि चिंतांची धुके दूर जातात. पूजा संपल्यानंतर प्रसाद वाटवताना तो केवळ स्वादिष्ट पदार्थ नसतो, तर समृद्धीचे आणि प्रेमाचे प्रतीक असतो “आपल्यातली समृद्धी बाहेरही उमटावी” हे आशय.

लक्ष्मीपूजनाची ही रात्री संपल्यानंतर आपण उजेडाचा वारसा पुढे घेऊन वाटचाल करायला हवी. शुद्धता, प्रेम, समृद्धी या मुल्यांसह. कारण खरी लक्ष्मी तीच आहे जी स्वतःच्या आतून उजाळा देते.