नरक चतुर्दशी: अंधारावर प्रकाशाचा विजय

दिवाळीच्या सणांमध्ये नरक चतुर्दशी किंवा “छोटी दिवाळी” हा दिवस अत्यंत श्रद्धाभावाने साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात या दिवशी सकाळी अगदी लवकर उठणे ही परंपरा आहे. कारण मान्यता आहे की या दिवशी अंधकार नष्ट होतो आणि आत्मा नवीन प्रकाशाकडे वाटचाल करतो.

या दिवशी सर्वप्रथम अभ्यंगस्नान करणे हे रीतीरिवाज सुरू होते. म्हणजे संपूर्ण शरीरावर सुगंधित तेल लावून मालिश करणे, नंतर उटणे लावून स्नान. हे स्नान शरीरातील दोष, रोग आणि नकारात्मक ऊर्जा कमी करण्याचा मार्ग समजला जातो. अनेक लोकांनी सांगितले आहे की या विधीमुळे दिवाळीच्या पर्वात शरीराची स्वच्छता आणि ताजेपणा टिकतो. 

पौराणिक कथेनुसार नरकासुर या दुष्ट असुराने अनेक देव-देवता आणि मानवांना त्रास दिला. भगवान श्रीकृष्ण व सत्यभामा यांनी त्याला पराभूत करून त्याचा अंत केला आणि बंदिस्त स्त्रियांना मुक्त केले. या घटना स्मरणार्थ, नरक चतुर्दशीला अंधारावर प्रकाश घेणं, घर स्वच्छ करणे आणि दिवे लावणे ही परंपरा आहे. 

महाराष्ट्रात या दिवशी घराच्या अंगणात दिवे लावले जातात, झाडांच्या कोपऱ्यात दीप पेटवले जातात, अंगण-भिंती स्वच्छ केल्या जातात आणि फटाके फोडणे या सणाचा भाग बनतात. लोक उटणे व स्नान करून, नवे वस्त्र घालून दिवसभर शुभ कार्य करतात. या रीतीरिवाजात “रूपचौदशी” ही संज्ञा देखील वापरली जाते जी या दिवशी आत्म्याला आणि शरीराला नवे रूप देण्याचा संकेत आहे. 

दिवसभर अनेक ठिकाणी पूजा, दीपप्रज्वलन, मंत्रोच्चार आणि पारंपरिक भोजनाचे आयोजन केले जाते. पौष्टिक आणि सात्विक पदार्थ, जसे कढईतील तूपातले हलके पदार्थ, शेव-साखरयुक्त खाद्यपदार्थ, पोहा यांचा समावेश असतो. 

आधुनिक जीवनशैलीमध्ये कधी कधी हे सण फक्त दिवे-ओवाळणीपुरते मरतात. पण PIP Agro च्या दृष्टीने नरक चतुर्दशी आपल्याला एक जाणीव देतो: जसे आपण घराच्या बाह्य स्वच्छतेला महत्त्व देतो, तसंच आपल्या अन्न, पोषण आणि जीवन शैलीतील “अंधकार” सूक्ष्म दोष दुरुस्त करणे आवश्यक आहे. या दिवशी शुद्ध अन्न, नैसर्गिक तेल, ताज्या पिकांचा स्वीकार, स्थानिक शेतकऱ्यांचा सन्मान हे सुद्धा सणाचा हिस्सा व्हायला हवा.

नरक चतुर्दशी हा दिवस फक्त दिव्यांचा उत्सव नाही, तो नवप्रकाशाचा प्रारंभ आहे.